بررسی حادثه ساختمان پلاسکو | درس‌آموزی‌ها برای ما

گزارش ملی بررسی حادثه پلاسکو چه نکات درس‌آموزی را می‌تواند برای ما داشته باشد. در بازخوانی این گزارش چه پیام‌هایی را باید برجسته کرد.

«عطنا» در بخش جدید تحلیلی خود قصد دارد هر هفته به بازخوانی یکی از گزارش‌های ملی (پژوهشی – تحقیقاتی یا دانشگاهی) بپردازد که به واکاوی یکی از رویدادها یا تحولات حوزه علوم انسانی یا علوم اجتماعی پرداخته است.

هدف «عطنا» از این بازخوانی‌ها، مرور بر داده‌های قابل اعتنا و مستند است که بتواند دسترسی به داده‌های علمی را برای مخاطبان و ذی‌نفعان فراهم کند. در پایان هر گزارش نیز، متن کامل همان گزارش در اختیار مخاطبان و علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.

در نخستین گام، این سلسله روایت‌ها قصد داریم به بررسی حادثه ساختمان پلاسکو منطبق و برگرفته از گزارش هیات ملی حادثه ساختمان پلاسکو بپردازیم که 6 کمیته تخصصی با مدیریت 9 نفر از اساتید دانشگاهی و صاحب‌نظران با هدف بررسی علل و عوامل وقوع آتش سوزی و راه‌های پیشگیری از تکرار حادثه‌های مشابه، به این موضوع ورود کرده‌اند.

اگر چه نقدهایی به بخش‌هایی از گزارش‌هایی از این دست، از سوی محافل علمی و دانشگاهی وارد است اما دست‌یازی و بازخوانی این نوع از گزارش‌ها می‌تواند در مسیر شناخت مسئله‌، بازوی یاریگر و اهرم کمک‌کننده باشد. خلاصه این گزارش را در ادامه می‌خوانید:

حادثه ساختمان پلاسکو

ساختمان پلاسکو به عنوان یکی از سازه‌های شاخص دوران تجدد در ایران شناخته می‌شود که در دهه 1339 ه.ش احداث آن آغاز و در سال 1341 ه.ش به بهره‌برداری رسید. اگر چه در خصوص چگونگی احداث ساختمان پلاسکو و سازندگان (قبل از انقلاب سال 1357) حرف و حدیث بسیار است اما هر چه بود، پایان این سازه فلزی که مالکیت آن بعد از انقلاب به بنیاد مستضعفان واگذار شد، در سال 1395 ه.ش رقم خورد.

ساختمان 54 ساله پلاسکو که در زمانه خود جزو بزرگترین آسمانخراش‌ها در ایران بود، 16 طبقه با کاربری تجاری (از صنف پوشاک) با دو ضلع شمالی و جنوبی  و 580 واحد کسبه بود که 14 طبقه روی همکف، یک طبقه همکف و یک طبقه زیرزمین بود. در روز 30 دی  چهار سال پیش (سال 1395 ه.ش) ساعت 7:58 صبح کسبه پلاسکو به آتش نشانی محل اطلاع دادند که طبقه دهم پلاسکو در ضلع شمالغربی آتش گرفته است.

زبانه‌های آتش با وجود حضور نیروهای آتش نشانی برای خاموش کردن آن به قدری شعله‌ور شد که در ساعت 11:33 همان روز بخش جنوبی به طور کامل فروریخت. پس از 9 روز عملیات آواربرداری، بر مبنای آمار رسمی 16 آتش نشان و 6 نفر غیرآتش نشان جان خود را از دست دادند.

اکنون اما پس از گذشت 4 سال از آن حادثه، همچنان آتش سوزی ساختمان پلاسکو به عنوان یک رُخداد مورد شک و تردید افکار عمومی است که چگونه یک سازه فلزی به یکباره فرو ریخت و آن همه خسارت مالی و جانی به جا گذاشت.

از دید نخبگان دانشگاهی هدف از ارایه این گزارش، علاوه بر روشن‌نمایی زوایای پنهان و پیدای حادثه ساختمان پلاسکو از زبان شاهدان و مسئولان وقت منطبق با گزارش بررسی هیات ملی حادثه ساختمان پلاسکو، درس‌گیری و کسب تجربه برای عدم تکرار حوادث مشابه و پیشگیری از رُخدادهای مشابه است. البته علت نخستین شروع آتش سوزی اتصال برق و احتمالا نشت همزمان گاز از کپسول در ساختمان عنوان شده است. ماکت پلاسکو در زمان احداث در دهه 40 شمسی ساختمان پلاسکو در حال ساخت در دهه 40 شمسی ساختمان پلاسکو در دهه 40 داخل ساختمان پلاسکو در دهه 50

بررسی حادثه پلاسکو از منظر مهندسی آتش

از دید مدیریت مهندسی آتش 8 مورد مهم را باید در حادثه آتش سوزی ساختمان پلاسکو مدنظر قرار داد. اگرچه با افزایش دمای حریق سازه فلزی به شدت آسیب دید اما دلایل متعددی هم در سرعت گرفتن آتش در ساختمان موثر بود.

1. ساختمان پلاسکو با انبوهی از بار حریق (پارچه) مواجه بود.


2. پلکان‌های اضطراری در این سازه فلزی غایب بود.


3. بین فضاهای ساختمان برای شعله‌ورشدن آتش ارتباط کامل برقرار بود.


4. در برابر آتش شعله‌ور شدن، جداسازی مقاومی صورت نگرفته است.


5. سیستم بارنده خودکار در این سازه فلزی وجود نداشت.


6. لوله‌های قائم آتش نشانی با مشکلات فنی روبه‌رو بود.


7. یک سیستم گرمایشی استاندارد (داشتن کپسول گاز پکنیکی) حضور نداشت.


8. موانع زیاد برای فعالیت آتش‌نشانان

از دید منظر کمیته مهندسی آتش، یک مسئله در خصوص سازه‌های مشابه سازه پلاسکو، هشدار دهنده به نظر می‌رسد و آن این است که مسیر پلکان ساختمان به علت آکنده شدن از دود و تیرگی و نیز افزایش دما غیرقابل استفاده شد و از این ناحیه افزایش دمای حریق به شدت سازه آسیب رساند. این کمیته توصیه‌های خود را در راستای تقویت استانداردها، مقررات و آیین‌نامه‌های این حوزه مدنظر قرار می‌دهد. اطلاعات کلی درباره حادثه آتش سوزی ساختمان پلاسکو

بررسی حادثه پلاسکو از منظر کمیته فنی و سازه  

کمیته فنی و سازه حادثه ساختمان پلاسکو با اشاره به سیستم سازه‌ای لوله‌ای و چهار ستون مرکزی ساختمان پلاسکو خرابی ساختمان را در سه مرحله مورد تجزیه و تحلیل فنی قرار داده است.

البته مهمترین بخش گزارش اشاره به رفع شبهات درباره وقوع انفجار دارد؛ از دید متخصصان فنی شواهدی دال بر وقوع انفجار با مواد منفجره تخریبی به دست نیامده و ایجاد انفجار تنها در حد شک و شبهه باقی مانده است. بر مبنای گزارش این کمیته، آثار حرارت بر اجزای سازه دلیل اصلی خرابی سازه‌ها در اثر آتش است.

البته این کمیته بیشترین توجه خود را روی توصیه‌های پیشنهادی متمرکز کرده است:

1. اصلاح ضوابط مقررات ملی ساختمان در بحث مقاومت از سازه‌ها


2. اصلاح ضوابط حفاظت از ساختمان در برابر آتش


3. تمایز نگرش به ساختمان‌های بلندمرتبه


4. همکاری‌های همه جانبه با وزارت راه و شهرسازی

نکته پایانی گزارش این کمیته اشاره به این دارد که ساختمان‌ها با عمر بیش از 30 سال بسیارند و در ابتدا باید شناسایی شوند و در ادامه هم روند کاهش تدریجی داشته باشند. پاسخ‌ها به پرسش‌ها درباره حادثه ساختمان پلاسکو

بررسی حادثه پلاسکو از منظر کمیته مدیریت بحران

گزارش کمیته مدیریت بحران در دو بخش اصلی تنظیم شده است؛ بخش ابتدایی آن اشاره به علل و عوامل حریق و بخش دوم آن مروری به اصلاحات پیشنهادی دارد. در خصوص عوامل حریق به 4 مسئله اصلی اشاره شده است:

1. مجهزنبودن ساختمان به سازه‌های اعلام


2. وجود مشکل در نوع معماری و طراحی ساختمان


3. بار حریق زیاد با توجه به نوع کاربری ساختمان (تجاری/ صنف پوشاک)


4. کمبود رعایت استانداردهای مدیریت بحران

این کمیته در بخش پیشنهادات روی سازمان‌ها و نهادها متمرکز شده و در گام اول به اصلاحات اساسی در نقش و رویکرد سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و سازمان آتش نشانی اشاره دارد. از دید این کمیته باید مرزبندی دقیقی میان سازمان همکاری‌ها در اورژانس و فوریت‌های پزشکی صورت گیرد.

همچنین کیفیت تخلیه ساختمان باید با مشارکت پلیس با کیفیت بیشتری اعمال شود .در این میان باید روی سازمان‌ها و واحدهای متولی ایمنی متمرکز شد. یادآوری دو نکته هم از دید این کمیته اهمیت دارد؛ نخست آنکه در حادثه ساختمان پلاسکو اخطارها فاقد اثربخشی لازم بوده است و دوم اینکه نظام یکپارچه مدیریت حوادث و بحران باید در تهران طراحی شود. ساختمان پلاسکو در دهه 90

بررسی حادثه پلاسکو از منظر کمیته حقوقی

از دید کمیته حقوقی نبود دسترسی سریع به اطلاعات و نداشتن مقررات یکی از چالش‌های اصلی در بررسی حادثه ساختمان پلاسکو است که به چشم می‌آید. از دید کارشناسان حقوقی اگر به قوانین و مقررات بعضاً عمل می‌شد، چه بسا که این اتفاقات رُخ نمی‌داد و این درحالی است که کمیته مسئولیت حقوقی به دنبال این است که تا چه حد به وظایف عمل شده است.

دو ایراد اساسی در حادثه ساختمان پلاسکو، نخست موازی کاری پراکنده و ناهمگن نهادها و سازمان‌هاست و دوم ضعف نهادهای هماهنگ کننده است. کمیته حقوقی در بررسی نحوه انجام تکالیف قانونی سازمان‌ها قبل از حادثه، ضعف 7 سازمان را مورد توجه قرار داده است:

1. اخطارها را مالک اصلی ساختمان پلاسکو (بنیاد مستضعفان) جدی نگرفته است.


2. شهرداری‌ در این خصوص کوتاهی کرده است.


3. وزارت تعاون، رفاه و کار و تامین اجتماعی، وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور، شورای ساختمان و سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی (این سازمان البته ابزار قانونی لازم را برای اعمال اثرگذاری در اختیار ندارد) هم برخی از تکالیف قانونی را درست به جا نیاورده است.

این کمیته پیشنهادات اصلاحی خود را در 18 بند تفصیلی روی دو بخش اصلاح قوانین و اصلاح ساختاری و مدیریتی متمرکز کرده است. ساختمان پلاسکو در حال سوختن

بررسی حادثه پلاسکو از منظر مدیریت ریسک و بیمه

کمیته مدیریت ریسک و بیمه در ابتدا به 4 نوع پوشش بیمه در ساختمان پلاسکو و در 10 بند به نکات درس‌آموز اشاره کرده است. البته اصلی‌ترین تاکید این بخش گزارش اشاره به این نکته دارد که همواره پیشگیری بهتر از درمان است.

ساختمان پلاسکو با 580 واحد کسبی در طرف قرارداد با بیمه البرز تحت پوشش بیمه ساختمان این شرکت بیمه‌ای بود. بیمه اماکن و کسب‌وکار مستقر در ساختمان پلاسکو برای 304 واحد مستقر در پلاسکو و 27 واحد هم جوار تحت پوشش طرف قرارداد با بانک‌ها بود. بیمه‌نامه مسئولیت ساختمان پلاسکو را نیز بیمه رازی پوشش می‌داد. 300 واحد در پلاسکو 713 نفر را تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی کارگران بر عهده داشتند و 545 نفر نیز بعد از حادثه پلاسکو بیکاری مستمر دریافت کردند. ساختمان پلاسکو فرو ریخت

بررسی حادثه پلاسکو از منظر کمیته اجتماعی و رسانه

بخش پایانی و جذاب و البته قابل تامل گزارش حادثه پلاسکو در این قسمت آمده است. بر مبنای رویکرد اجتماعی و رسانه‌ای 5 گزاره اصلی را در رفتار مردم (افکار عمومی) باید مورد توجه قرار داد:

1. سطح آگاهی مردم درباره ایمنی بسیار پایین است.


2. مردم درباره حریق احساس ناامنی ندارند.


3. حساسیت به ایمنی و ملزومات آن نزد مردم بسیار اندک است.


4. مردم درک دقیقی از بروز حادثه ندارند.


5. آگاهی مردم در برابر حریق بسیار پایین است.

از منظر این کمیته، رسانه‌ها در این عرصه فاقد ارتباط نظامندند و آموزش‌های حرفه‌ای درباره مقوله روزنامه‌نگاری ایمنی ارایه نشده است. صداوسیما در مقام همان رادیو و تلویزیون دارای فقدان جدی در حوزه آموزش و ترویج ایمنی هستند. به نوعی شاه بیت گزارش این کمیته این است که آموزش ایمنی کاملاً مهجور است.

در بخش تاثیر اجتماعی حادثه پلاسکو دو مسئله برجسته شده است: 1. تاثیرات حوادث مقطعی هستند 2. اقدام عملی برای ایمنی بعد از حادثه پلاسکو صورت نگرفته است. ساختمان پلاسکو در آتش و دود

جمع بندی از حادثه پلاسکو

به نظر می‌رسد در بخش جمع‌بندی با مرور شعار گزارش ملی حادثه پلاسکو «پلاسکو را فراموش نکنیم»، به اصلی‌ترین مسئله مغفول پرداخته شده است. بنا بر نتیجه گیری این گزارش، ایمنی در نقشه ذهنی در سلسله مراتب اولویت‌ها و منش شهروند ایرانی جایگاهی ندارد یا چنان کم اهمیت است که مانع در دستورکار قرارگرفتن ایمنی در زندگی فردی، شرایط شغلی و اعمال وظایف سازمانی می‌شود.

ایمنی در بنیادی‌ترین لایه‌های ذهنیت شهروند مغفول است و به همین سنت در کردار وی نیز بازتابی ندارد. توصیه پایانی نگارندگان این گزارش این است که حفظ مقوله ایمنی باید در دستورکار جامعه قرار گیرد. پایان ساختمان پلاسکو

متن کامل گزارش ملی بررسی حادثه ساختمان پلاسکو